Prezentowane w niniejszym zbiorze teksty traktują nie tyle o komunizmie rozumianym dogmatycznie i paradygmatycznie – choć zawsze pozostaje on układem odniesienia – ile o jego regionalnych mutacjach, niekanonicznych adaptacjach, przewartościowaniach, kontestacjach i marginesach.
Obszarem zainteresowania w ujęciu geograficznym są kraje Europy Środkowej i Bałkanów, a więc terytoria niejako z natury obarczone skazą prowincjonalności, którą doświadczenie komunizmu zdaje się utrwalać, skazując kraje tego regionu na oddalenie, wtórność, zapóźnienie oraz odcięcie od centrów będących katalizatorami cywilizacyjnego rozwoju.
Prowadzi to z jednej strony do autokolonizującej refleksji, która – jak dowodzą poszczególne studia – może stać się mechanizmem samomarginalizacji i samowykluczenia, chociaż z drugiej strony stwarza twórczy impuls dla poszukiwania alternatyw, własnych sposobów adaptacji do komunistycznego uniwersum lub dróg ucieczki odeń.
Wydaje się, że na tym właśnie polega paradoks tego trudno definiowalnego doświadczenia – wyznaczając sztywne granice, generując efekt klaustrofobii, w ostatecznym rozrachunku okazuje się mieć ono działanie transgresyjne.