Dzieje parafii w Stryszowie – od początków do 1848 roku, autorstwa Mirosława Płonki (Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej), to pierwsza naukowa monografia obecnej gminy Stryszów, a niegdysiejszej parafii w Stryszowie.

Parafie stanowiły w przeszłości najmniejsze jednostki administracji kościelnej i zarazem jednostki poborowe podatków (również państwowych). Terytorialnie odpowiadały w pewnym sensie współczesnym gminom, czego wzorcowym przykładem jest parafia w Stryszowie. Poza jedną wsią – Marcówką, w miejsce której przyłączono Łękawicę, teren obecnej gminy Stryszów jest tożsamy z obszarem dawnej parafii Stryszów. W związku z tym autor postanowił nie zawężać swojej opowieści tylko do kwestii budynków sakralnych, duchowieństwa i wiernych, czyli szeroko rozumianych stosunków kościelnych. Treścią niniejszej pracy uczynił także tematy z zakresu antropologii społecznej, demografii, osadnictwa i poruszył zagadnienia społeczno–własnościowe, m. in. gospodarkę, rolnictwo czy rzemiosło we wsiach parafii Stryszów etc. Nie ulega jednak wątpliwości, że wiejska gmina Stryszów jest do dziś kontynuatorką pierwotnej symbiozy kilku wsi leżących u podnóża góry Chełm, które kiedyś łączył wspólny kościół, a dziś urząd gminy w Stryszowie. Praca liczy blisko 1100 stron.

Zachętą do powstania niniejszego opracowania były rozwijające się badania nad polską wsią, pobożnością oraz mentalnością chłopską, z towarzyszącym im nowym spojrzeniem na historię Polski z perspektywy chłopstwa. Praca dzieli się na zasadnicze dwie duże części. Pierwsza, składająca się z czterech rozdziałów, stanowi omówienie organizacji parafii w Stryszowie. W drugiej – również czterorozdziałowej – autor skupił się na ludziach tworzących wspólnotę parafialną. I tak pierwszy rozdział dotyczy powstania i pierwszych wieków istnienia parafii w Stryszowie. W drugim rozdziale została poruszona sprawa uposażeń kościelnych (probostwa, filii w Zakrzowie czy bractw), a zatem szeroko rozumiane kwestie gospodarcze związane z funkcjonowaniem parafii w Stryszowie. W trzecim i czwartym rozdziale poświęcono więcej uwagi miejscom kultu religijnego i różnorakim budowlom wliczanym w zespół infrastruktury parafialnej. W piątym rozdziale, rozpoczynającym drugą część pracy, autor porządkuje stan wiedzy i wydobywa z zapomnienia nazwiska patronów, będących jednocześnie właścicielami majątku dworskiego w Stryszowie. W kolejnym rozdziale zaprezentował sylwetki duchownych i sług kościelnych. W siódmym rozdziale znalazło się omówienie wspólnoty osób, będących parafianami stryszowskimi, a także ich przestrzeni życiowej. W kontekście poruszonych w takim układzie problemów, ostatni – ósmy – rozdział stanowi próbę odpowiedzi na pytanie o życie religijne i duszpasterstwo w parafii Stryszów. Dopełnienie stanowi aneks, w którym znaleźć można tabele z nazwiskami patronów, proboszczów, wikariuszy, organistów czy edycję wybranych źródeł.

Z recenzji prof. Waldemara Kowalskiego (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach):

„Wziąwszy do ręki recenzowaną książkę, czytelnik może ze zdziwieniem zauważyć, że nie jest ona tym, co zapowiada tytuł. Sugeruje on bowiem, że mamy do czynienia z kolejnym opracowaniem przybliżającym lokalną społeczność, której dzieje koncentrują się wokół parafialnej świątyni, zaś opowieść ta zaaranżowana została według sprawdzonego schematu (jego zasadnicze elementy to: fundacja i uposażenie, duchowieństwo, służba Boża i życie religijne). Dodajmy od razu, że wymienione zagadnienia zostały wyczerpująco przedstawione, jako że nie można było ich pominąć w monografii lokalnej społeczności, szczególnie wiejskiej, w dobie preindustrialnej. Życie koncentrujące się wokół kościoła zostało tu jednak znacząco rozbudowane m.in. o charakterystykę relacji łączących duchownych, chłopów i szlachtę, przemiany obyczajowe i demograficzne. Otrzymaliśmy więc wszechstronny obraz Stryszowa i osad tworzących stryszowską parafię w dawnych wiekach”.

luty 2024